Korte lontjes door corona: hoog tijd dat we eens wat liever voor elkaar worden
Binnen de samenleving, maar ook binnen families en vriendengroepen verharden de meningen over hoe om te gaan met corona. Journalist en columnist Irene van den Berg zoekt naar manieren om mededogen met elkaar te houden.
Soms voelen deze herfst en winter in coronatijd als een donkere oceaan die zich voor mij uitstrekt. Af en toe steekt er een storm op, daarna is het weer even wat rustiger. Het is te donker om ver vooruit te kijken.
Mijn schuitje deel ik samen met mijn man en 6-jarige dochtertje. Dat is fijn, ik sta er niet alleen voor. Maar soms is het ook lastig, want ik maak me niet alleen zorgen over mezelf maar ook over hen. Blijven de scholen wel open? Wat doet al dat thuiswerken met ons gezin? En hoe houd je het met zijn drieën gezellig als zoveel dicht is en er weinig is om naar uit te kijken?
‘We zitten allemaal in hetzelfde schuitje’, hoor ik sinds het uitbreken van het coronavirus steeds opnieuw in de politiek en de media. Maar dat is niet wat ik in mijn omgeving zie. De ene vriendin houdt vrijwel alle sociale contacten af vanwege haar zieke moeder, de andere wil juist afspreken omdat ze single is en thuis vereenzaamt. Waar de één gek wordt van het thuiswerken, wenst de ander dat hij überhaupt nog werk had. Iedereen worstelt op zijn eigen manier met het coronavirus en met de maatregelen om het in te dammen.
Irritatie
Empathie voor elkaar houden valt dan niet mee. Je merkt het al aan de brievenrubriek op deze site, waarin voortdurend bestraffende vingertjes omhooggaan: richting de jongeren met hun feestjes, vakantiegangers die thuis moeten blijven en ook winkelend publiek krijgt de wind van voren. Maar dichter bij huis zie ik het ook: er ontstaat een discussie in een appgroep met vriendinnen of het wel ‘verstandig’ is om naar een etentje te gaan. Ik voel de irritatie opborrelen: beslis gewoon zelf of je gaat of niet. En laat mij dat ook doe
Psycholoog Marleen Heijsteeg ziet dat mensen in vergelijking met afgelopen voorjaar nogal heethoofdig zijn. Heijsteeg is opgeleid als gezondheidspsycholoog en heeft een eigen duopraktijk. ,,Tijdens de eerste golf was er samenhorigheid en waren mensen bereid veel vrijheid in te leveren om het virus te bestrijden. Die samenwerking was echter gebaseerd op angst, en daarom geen lang leven beschoren. Angst ebt na een tijdje weer weg. Als het probleem dan nog niet is opgelost, ontstaan er meningsverschillen, frustratie.’’
Dat verklaart volgens haar waarom de verdeeldheid tijdens de tweede lockdown veel groter is. ,,Iedereen kiest zijn eigen overlevingsstrategie: de een sluit zich het liefst op in zijn huis terwijl de ander probeert het leven zo veel mogelijk door te laten gaan. Een derde gaat juist de barricades op. Het lastige is dat mensen elkaar proberen te overtuigen van hun overlevingsstrategie. Als ik thuisblijf, en jij niet, dan doe jij het fout. En andersom’’, aldus Heijsteeg. Achter dat harde roepen gaat volgens de psycholoog vaak veel onzekerheid schuil. Eigenlijk proberen we vooral onszelf te overtuigen.
Vraagtekens
Ibolya Moór (54) maakt zich zorgen over die polarisatie. Ze is zelfpublicerend auteur en zit in de WAO. ,,Mensen hebben zo’n kort lontje. Toen ik laatst in de supermarkt per ongeluk te dicht bij iemand kwam, kreeg ik meteen een harde snauw: ‘Afstand houden!’ Daar schrok ik van.’
Op sociale media durft ze haar mening niet meer te geven. ,,Ik zet geen vraagtekens bij het bestaan van het virus, maar wel bij het beleid van de regering. Bijvoorbeeld bij het nut van mondkapjes.’’ De kritiek van een familielid hierop was zo vilein dat ze hem ontvriendde. ,,Ik wil dat mensen respect hebben voor mijn mening. Dat is er op sociale media niet altijd. Mensen gaan niet de discussie aan, maar proberen je te overtuigen. Zodra je daar niet op ingaat, omdat je die mening niet deelt, worden mensen soms gewoon hatelijk.’’
Moór is bang dat de coronacrisis een splijtzwam binnen families wordt. ,,Zoals het communisme dat was binnen het gezin van mijn vader. Hij vluchtte in 1956 uit Hongarije voor het communistisch regime. Sommige broers en zussen sloten zich juist aan bij de Hongaarse Communistische Partij, waardoor het gezin uit elkaar viel. Nu is er weer een factor van buitenaf die mensen uiteen drijft.’’
Meer mensen liggen met hun omgeving in de clinch over corona, merk ik als ik een oproepje op sociale media plaats met de vraag: heb jij familie of vrienden die kritisch reageren op de manier waarop jij met corona omgaat? ‘Ik blijf vooral binnen maar ik heb vrienden die er schijt aan hebben en liever naar illegale feesten gaan’, reageert een vrouwelijke twintiger uit Amsterdam. ‘Ik heb veel spirituele vrienden die geloven dat corona niet bestaat of dat het een samenzwering is. De meesten van hen proberen me te overtuigen van hun visie.’ ‘Sommige kennissen maken me belachelijk als ik een masker draag’, meldt een ander.
Slecht voorbeeld
De regering geeft het slechte voorbeeld door groepen tegen elkaar uit te spelen, zegt Heijsteeg. Zo sprak Rutte in augustus specifiek jongeren bestraffend toe met de woorden: ‘Als te veel van jullie de regels aan hun laars lappen, dan zitten we binnenkort allemaal weer binnen en ben je een gevaar voor je ouders, opa’s en oma’s en iedereen om je heen met een kwetsbare gezondheid.’ Onverstandig? ,,Ja, want zo’n uitspraak zaait tweespalt in plaats van empathie. Aan de ene kan heb je helden in de zorg en aan de andere kant de jongeren die de boel lopen te verstieren’’, aldus de psycholoog. Niet echt ‘samen tegen corona’.
Ook vindt ze dat de politiek te weinig oog heeft voor de mentale impact van de coronamaatregelen. ,,Het beleid is gebaseerd op het zaaien van angst. Dat is gevaarlijk voor het welzijn van mensen. Het is niet vreemd dat er zoveel frustratie is.’’ Ook media stoken het vuurtje vaak op, vindt ze.
Volgens psycholoog Angela Koolmees, gespecialiseerd in verlies en rouw, zijn veel mensen bovendien een beetje ‘compassiemoe’. ,,Er is zoveel om empathisch voor te zijn dat het te veel wordt. Als je heel vaak wordt geconfronteerd met schrijnende situaties, raak je daar aan gewend. Het wordt dan steeds lastiger mededogen te blijven voelen’’, aldus Koolmees.
Herkenbaar, afgelopen voorjaar raakte al het nieuws over overvolle ziekenhuizen met zieke mensen me nog. Nu zap ik weg. Ik ken de verontrustende beelden en hoef ze niet nogmaals te zien.
Aandacht voor jezelf
Een belangrijke voorwaarde voor het voelen van empathie is bovendien, zegt Koolmees, dat het goed gaat met jezelf. ,,Als je zelf in de overlevingsstand staat, is er weinig ruimte voor de problemen van anderen.’’ Het antwoord op compassiemoeheid is dus niet meer aandacht voor ánderen, maar juist voor jezelf. Wie anderen wil helpen, moet ook nadenken over de vraag: wat heb ik nodig om deze periode door te komen?
Voor Joost de Keijzer (48) is het antwoord: contact met familie, vrienden en kennissen. Tijdens de eerste lockdown voelde hij zich eenzaam. ,,Ik woon alleen en ben bang door de coronamaatregelen weer alleen thuis te komen zitten. Dat vrees ik meer dan het virus.’’ De zelfstandig IT-adviseur fietst daarom nog wel elke dag naar het kantoor dat hij samen met andere zzp’ers huurt. Ook blijft hij zijn vrienden zien – op 1,5 meter afstand en in klein gezelschap. ,,Ik heb ouders in de risicogroep en wil hen niet in gevaar brengen. Het voelt soms alsof ik moet kiezen tussen mijn eigen mentale gezondheid en de fysieke gezondheid van de mensen om me heen.’’
Het helpt hem om met zijn omgeving te praten over die spagaat. ,,Ik worstel met de vraag: doe ik het wel goed? Het is fijn de mening van anderen te horen. En het leerde me ook dat veel mensen met dilemma’s worstelen die lijken op de mijne. Iemand die zich boos uit, heeft vaak de behoefte aan een aai over zijn bol.’’
Ook Koolmees zegt dat het goed is met elkaar te blijven praten, maar maakt daarbij wel een kanttekening. ,,Niet iedereen heeft baat bij een goed gesprek: de een laadt op door met een ander te praten, de ander door alleen een boswandeling te maken of in de tuin te werken. Je ziet dat ook veel mensen aan het handwerken zijn geslagen. Iets simpels als haken of borduren kan rust geven en zelfs als een succesje voelen.’’
Duidelijk plan
Dat is mooi, maar met punniken en macrameeën overwinnen we deze crisis niet, roept de strijder in mij. Misschien zegt dat wat over mijn overlevingsstrategie. Hoe komen we weer nader tot elkaar, vraag ik Heijsteeg. ,,Een goede basis voor samenwerking is niet angst, maar vertrouwen. En daarvoor moet er een duidelijk plan liggen, een visie waar we gezamenlijk aan kunnen werken. Nu is het kabinet alleen maar bezig met het onderdrukken van het virus, zonder plan voor de toekomst.’
Zo’n plan moet, volgens haar, een visie zijn op een gezonde samenleving. ,,De enige uitkomst is nu het vaccin waar nog veel onzekerheden aan kleven. Dat biedt veel te weinig perspectief. Je kunt de zorg ook ontzien door bijvoorbeeld roken, obesitas en luchtvervuiling aan te pakken. Dat is een veel positievere boodschap: mensen worden gezonder en de samenleving kan weer open’’, aldus de psycholoog.
Laat ik eerlijk zijn, haar mening past precies in mijn straatje. Hoe langer deze crisis duurt, des te vaker mij het gevoel bekruipt dat het medicijn erger is dan de kwaal. Ik ben niet meer zo bang voor de haai die voor me zwemt, maar meer voor dat enorme visnet dat achter me opdoemt om het beest mee te vangen. En het liefst zou ik uit willen schreeuwen: kijk nou eens goed, zien jullie niet wat er allemaal verstrikt raakt in het net?
Het kost me moeite om niet te proberen de ander te overtuigen. Maar ik doe mijn best – privé dan, als columnist word ik betaald om mijn mening te geven. Als een discussie in een appgroep onprettig wordt, leg ik mijn telefoon voortaan gewoon weg. In deze donkere tijden zijn familie en vrienden immers de lichtpuntjes die ik wil koesteren. Bovendien levert luisteren me meer nieuwe inzichten op dan praten, bijvoorbeeld hoe het voelt om binnen de risicogroep te vallen. Oftewel, hoe meer ik word bijgestraald door lichtjes om me heen, des te beter ik de schuitjes wat verder weg ook weer kan zien.
Korte lontjes door corona: hoog tijd dat we eens wat liever voor elkaar worden
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Burgemeesters zien met lede ogen invloed op crisis afnemen →
Schaarste aan ziekenhuisbedden is ook een ordinaire centenkwestie →
Ook na corona werken vanaf zolder →
